2 Tekjur A-hluta ríkissjóðs

Í þessum kafla er gerð grein fyrir tekjuhorfum ríkissjóðs árið 2015 eins og þær eru metnar út frá þeim forsendum sem fjárlagafrumvarpið byggist á. Fyrst er þó fjallað um útkomu ársins 2013 samkvæmt ríkisreikningi og endurskoðun tekjuáætlunar ársins 2014. Uppfærð áætlun ársins 2014 er jafnframt grunnur að tekjuáætlun fjárlagafrumvarpsins fyrir komandi ár. 

Vakin er athygli á því hér í tengslum við áform um skattkerfisbreytingar sem kynntar eru í þessum kafla að við frágang á frumvarpi um tekjuráðstafanirnar varð endanleg útfærsla þeirra breytinga að nokkru leyti önnur en miðað var við á fyrri stigum við frágang tekjuáætlunar fjárlagafrumvarpsins. Vísað er til greinargerðar með því frumvarpi um útfærslu á skattkerfisbreytingunum og að hvaða marki þær eru á annan veg en gengið er út frá í umfjölluninni hér. Gert er ráð fyrir að við aðra umræðu fjárlagafrumvarpsins á Alþingi verði fluttar viðeigandi breytingartillögur til að aðlaga framsetningu tekjuáætlunarinnar að þeirri útfærslu sem lögfest verður með breytingum á skattalöggjöfinni.

2.1 Tekjuuppgjör ársins 2013
Heildartekjur samkvæmt ríkisreikningi ársins 2013 reyndust vera 591,4 mia.kr. sem er 31,7 mia.kr. eða 5,7% umfram áætlun fjáraukalaga á rekstrargrunni. Frávikið er fyrst og fremst að finna í skatttekjum sem voru 6,6 mia.kr. eða 1,3% yfir áætlun og tekjum af peningalegum eignum sem námu 25,1 mia.kr. en höfðu verið áætlaðar einungis 0,1 mia.kr. Frávik skatttekna á greiðslugrunni (þ.e. innheimtu) frá áætlun er mun minna, eða 0,6% til hækkunar. Frávikið í skatttekjum liggur að mestu leyti í tekjusköttum og öðrum beinum sköttum og skýrist það af því að í þessum tegundum skatta er breytileiki milli bókfærðra tekna og innheimtra tekna meiri og bókhaldslegir þættir hafa meiri áhrif á niðurstöðuna en í tilviki óbeinna skatta. Óbeinir skattar voru 1,4 mia.kr. eða 0,6% undir áætlun. Frávik voru innan við 1% í launasköttum og eignarsköttum. Hið mikla frávik í tekjum af peningalegum eignum er vegna þess að bókfærðar voru 24,9 mia.kr. tekjur vegna aukningar á eignarhlut ríkissjóðs í Landsbankanum hf. Ekki hafði verið gert ráð fyrir þessum tekjum í áætlun, enda lá ekki fyrir að uppgjöri milli Landsbankans hf. og slitastjórnar gamla Landsbankans myndi lykta með þeim hætti sem raun varð á.

Endanlegt ársuppgjör ríkisreiknings felur almennt í sér nýjar upplýsingar og getur því haft áhrif á áætlanir til næstu ára. Það eru helst áætlanir um tekjuskatta og aðra skatta sem eru að einhverju leyti eftirágreiddir sem taka breytingum og þá einkum fjárhæðir á rekstrargrunni. Hafa ber í huga að innheimtugögn eru alla jafna nýtt jafnt og þétt við endurmat tekjuáætlunar innan ársins. Innheimta ársins lá fyrir þegar í upphafi árs 2014 og gaf vísbendingu um að útkoman yrði í takt við áætlun fjáraukalaga á greiðslugrunni.

2.2 Endurskoðuð tekjuáætlun 2014
Helstu niðurstöður. Efnahagsframvindan á árinu 2014 hefur verið mun kröftugri en fyrirséð var þegar tekjuáætlun fjárlaga var gerð á grundvelli þjóðhagsspár Hagstofunnar í nóvember 2013. Einkum er innlend eftirspurn á öllum sviðum, bæði neysla og fjárfesting, meiri en áætlað var, og er raunvöxtur þjóðarútgjalda nú talinn verða tvöfalt meiri en í nóvemberspánni, eða á bilinu 5 til 6%. Þetta er jákvætt fyrir tekjuöflun ríkissjóðs, þótt þróunin birtist ekki þar með jafnöflugum hætti og í þessum hagvísum. Jafnframt hefur dregið úr verðbólgu og stefnir hún í aðeins 2,5% á árinu í stað 3,6% í forsendum fjárlaga 2014.

Í upphafi árs 2014 voru skatttekjur áætlaðar 561 mia.kr. en sú áætlun hefur nú verið hækkuð í 574 mia.kr, eða um 13 mia.kr. Þá hafa arðgreiðslur í ríkissjóð verið 20 mia.kr. umfram áætlanir auk þess sem 26 mia.kr. lækkun á skuld ríkissjóðs við Seðlabanka, sem gert er ráð fyrir, færist sem arður. Þetta leiðir til þess að heildartekjur ársins verða 56 mia.kr. umfram áætlun fjárlaga. Aukningin er hins vegar að stærstum hluta tilkomin vegna einskiptis tekna af arði og hefur því ekki varanleg áhrif á tekjuáætlun ríkisins til framtíðar.  

Fjórir þættir skipta mestu við endurmat tekjuáætlunar fjárlaga 2014. Í fyrsta lagi útkoma ársins 2013 samkvæmt ríkisreikningi. Í öðru lagi endurskoðuð þjóðhagsspá fyrir árið 2014. Í þriðja lagi upplýsingar um álagningu og innheimtu skatta og annarra tekna á fyrri helmingi ársins og í fjórða lagi samþykktar skattkerfisbreytingar á vorþingi sem leiða til þess að tekjur þessa árs lækka talsvert. Þegar líður á árið má segja að raungögn, þ.e. álagning og innheimta einstakra tekjustofna, fái smám saman meira vægi við áætlanagerðina og þjóðhagsspáin að sama skapi minna vægi.

Eins og fram hefur komið eru horfur um hagvöxt á þessu ári mun betri nú en í upphafi árs. Einnig kom fram í kafla 2.1 að tekjugrunnurinn var hækkaður lítillega vegna útkomu ársins 2013. Lagabreytingar á vorþingi leiddu aftur á móti til 3,8 mia.kr. lækkunar tekna frá áætlun fjárlaga. Þar kemur einkum þrennt til. Í fyrsta lagi tvíþættar aðgerðir til að lækka skuldir heimila sem leiða til þess að tekjur af tekjuskatti einstaklinga lækka. Í öðru lagi voru samþykktar breytingar á reglum um veiðigjald til lækkunar og loks var samþykkt 1% gjaldskrárlækkun krónutölugjalda í tengslum við gerð kjarasamninga. Sterkari skattstofnar vegna jákvæðrar efnahagsþróunar vega þó í heild þyngra en þessar lækkanir og eru skatttekjur (án óreglulegra liða) nú áætlaðar 30% af landsframleiðslu í stað 29,6% í fjárlögum.

2.3 Þróun einstakra tekjustofna 2014
Skattar á tekjur og hagnað. Við endurmat á áætlaðri útkomu ársins 2014 hafa skattar á tekjur og hagnað verið hækkaðir um 10,7 mia.kr. frá því sem gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun fjárlaga en þar kemur ýmislegt til. Fyrst þarf að leiðrétta fyrir fjármagnstekjuskatti sem dreginn er af fjármagnstekjum ríkissjóðs sjálfs en hann hækkar um 2,8 mia.kr. umfram áætlun. Það skýrist af arði frá Landsbankanum hf. sem var mun meiri en áætlað var, eins og komið verður inn á síðar. Aðrir skattar á tekjur og hagnað eru því hækkaðir samanlagt um 7,9 mia.kr.

Aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að lækka húsnæðisskuldir heimila hafa áhrif á tekjuskatt einstaklinga á árinu. Frá miðju ári 2014 varð heimilt að nýta iðgjöld til séreignarsparnaðar til að greiða niður húsnæðisskuldir. Um leið var hámark frádráttarbærs iðgjalds hækkað úr 2% í 4%, hálfu ári fyrr en annars hefði orðið. Þá er búist við að þeim fjölgi sem taka þátt í slíkum sparnaði. Hækkun hámarksins mun einnig leiða til þess að sparnaðurinn verður meiri hjá þeim sem þegar spara með þessari aðferð. Hvort sem sparnaðurinn rennur til lífeyrissparnaðar eða niðurgreiðslu á húsnæðisskuld myndar hann frádrátt frá tekjuskattsstofni sem getur numið að hámarki 4% af launum. Í fjárlögum 2014 var áætlað að tekjuskattur einstaklinga yrði 1,8 mia.kr. lægri en ella vegna þessara aðgerða. Þessi áætlun er háð töluverðri óvissu sem mun koma betur í ljós þegar líða tekur á árið. Aðrir þættir valda því hins vegar að áætlun um tekjuskatt einstaklinga er hækkuð. Uppgjör ársins 2013 sýndi tæplega 6 mia.kr. meiri tekjur á rekstrargrunni en áætlun fjáraukalaga sem myndaði grundvöll fyrir áætlun ársins 2014. Þá hefur úttekt séreignarsparnaðar á þessu ári verið mun meiri en áætlanir gerðu ráð fyrir en áætlað hafði verið að tekjuskattur til ríkissjóðs myndi aukast um 2 mia.kr.¹ Nú er gert ráð fyrir að tekjuskattur af úttekt séreignarsparnaðar nemi um 3,6 mia.kr. á rekstrargrunni og tæplega 4 mia.kr. á greiðslugrunni. Samanlögð heildaráhrif af framangreindu eru staðfest í jákvæðu innheimtufráviki tekjuskatts einstaklinga á fyrri helmingi ársins, og er áætlunin hækkuð um 3,7 mia.kr. á rekstrargrunni en 1,0 mia.kr. á greiðslugrunni.

¹Heimild til úttektar á séreignarsparnaði var framlengd til ársloka 2014 og var heildarúttektarfjárhæð hækkuð í 9 m.kr.

Áætlun um tekjuskatt lögaðila er hækkuð um 1,4 mia.kr., þar sem skattstofninn virðist vera nokkru sterkari en áður var talið þegar miðað er við niðurstöðu ríkisreiknings fyrir árið 2013. Að öðru leyti bíður endurmat hans samkvæmt venju álagningar opinberra gjalda á lögaðila sem liggja mun fyrir um mánaðamótin október/nóvember.

Fjármagnstekjuskattur án þess hluta sem greiddur er af ríkissjóði hefur skilað tekjum umfram áætlun á fyrri helmingi ársins sem nema 0,8 mia.kr. Vert er þó að hafa í huga að endurgreiðsla hans til lögaðila á eftir að eiga sér stað við álagningu opinberra gjalda á lögaðila. Við álagningu opinberra gjalda á einstaklinga í lok júlí sl. kom í ljós að álagning á fjármagnstekjur einstaklinga á árinu 2013 hækkaði verulega umfram það sem gert hafði verið ráð fyrir. Skýringa var fyrst og fremst að leita í auknum söluhagnaði sem jókst um 124% milli ára og nam 19 mia.kr. sem er mun meira en í forsendum áætlunarinnar. Er það ein helsta ástæða þess að áætlunin nú er hækkuð um 2,8 mia.kr. Sá hluti fjármagnstekjuskatts sem ríkissjóður greiðir sjálfur flokkast sem óreglulegur tekjuliður og hefur engin áhrif á afkomu ríkissjóðs þar sem sama fjárhæð færist á gjaldahlið.

Skattar á laun og vinnuafl. Undir þennan gjaldflokk falla fjársýsluskattur, hlutur lífeyrissjóða í tryggingagjaldi og gjald í Ábyrgðasjóð launa. Áætlun um fjársýsluskatt, sem lagður er á fjármálafyrirtæki og tryggingafélög, er óbreytt. Hinir liðirnir, þ.e. hluti lífeyrissjóða í tryggingagjaldi og gjald í Ábyrgðasjóð launa, hækka lítillega vegna hærri tryggingagjaldsstofns.

Tryggingagjald. Innheimta tryggingagjalds á fyrstu sex mánuðum ársins er 2,3% yfir upphaflegri áætlun fjárlaga sem gefur til kynna að gjaldstofninn hafi vaxið um 6,8% á fyrri helmingi ársins. Er heildarstofninn nú áætlaður 1.013 mia.kr. og tekjuáætlun ársins fyrir þennan þriðja stærsta tekjustofn ríkissjóðs er hækkuð um 0,8 mia.kr. Í þeirri áætlun er gert ráð fyrir að séreignarsparnaðarleiðin í skuldaleiðréttingaraðgerðum stjórnvalda leiði til 0,1 mia.kr. viðbótartekna af tryggingagjaldi vegna mótframlags launagreiðenda og er það mat óbreytt frá áætlun fjárlaga.

Eignarskattar. Tekjur af eignarsköttum eru hækkaðar um 1,1 mia.kr. frá því sem áætlað var í tekjuáætlun fjárlaga. Er hækkunin öll vegna tekna af auðlegðarskatti. Álagning hans í júlí sl. varð umtalsvert hærri en áætlað var eða 6,2 mia.kr. og viðbótarauðlegðarskatts 4,7 mia.kr. eða samtals 10,9 mia.kr. á árinu en skatturinn mun falla niður um nk. áramót. Innheimta annarra eignarskatta er á áætlun, fyrir utan stimpilgjaldið, sem er um fimmtungi undir áætlun. Hluti af því fráviki kann að skýrast af tilfærslu milli ára vegna kerfisbreytingarinnar sem tók gildi í ársbyrjun þegar stimpilskylda féll niður af lánskjölum en tvöfaldaðist á eignaskiptasamningum.

Skattar á vöru og þjónustu. Áætlaðar heildartekjur af sköttum á vöru og þjónustu eru lækkaðar um 0,4 mia.kr. þar sem innheimta þeirra hefur verið heldur lakari en gert var ráð fyrir það sem af er ári. Þessi þróun er athyglisverð í ljósi þess, eins og áður hefur verið bent á, að umsvif þjóðarbúsins, þ.m.t. einkaneysla, hafa verið meiri en gert var ráð fyrir. Meðal liða sem skilað hafa minni tekjum en áætlað var eru vörugjöld á ökutæki og bifreiðagjald en þau gjöld eru lögð á koltvísýringslosun bifreiða. Svo virðist sem vanmetin hafi verið áhrif þess hve miklu munar á bensíneyðslu og koltvísýringslosun nýrra bifreiða og bílaflotans sem fyrir er. Þá hafa svokölluð almenn vörugjöld (þ.e. á sykruð matvæli, heimilistæki, raftæki o.fl.) skilað minni tekjum en búist var við og er áætlun um þau lækkuð.

Tekjur af virðisaukaskatti á fyrri helmingi ársins eru lítillega yfir áætlun. Útkoma ársins 2013 á rekstrargrunni var 1,3 mia.kr. minni en áætlað var í fjáraukalögum og það leiðir til svipaðrar lækkunar á áætlun þessa árs. Með hliðsjón af álagningu virðisaukaskatts á fyrri helmingi ársins, innheimtuþróun og hækkun spár um einkaneyslu á yfirstandandi ári er talið rétt að hækka fjárlagaáætlunina lítillega, eða úr 160 mia.kr. í 161 mia.kr. Þessi hækkun er umtalsvert minni en reikna mætti með í ljósi þess að nú er spáð 3,9% vexti einkaneyslu á árinu í stað 2,5% í forsendum fjárlaga. Verðlag verður þó lægra en í forsendum fjárlaga og nafnvöxtur einkaneyslu áþekkur. Vísbendingar um skil á virðisaukaskatti frá því í júlíbyrjun sýna lítil merki þess að frávik ársins alls frá áætlun fjárlaga verði meira en hér er spáð eða 1 mia.kr. Aðrir skattstofnar sem hér falla undir og skila tekjum umfram áætlun eru olíugjald, sem hækkar um 0,3 mia.kr., og áfengisgjald sem hækkar um 0,2 mia.kr. Þá eru tolltekjur hækkaðar um 0,5 mia.kr., þar sem áhrifa af fríverslunarsamningi Íslands við Kína gætir síðar en gert var ráð fyrir í forsendum fjárlaga.

Aðrar rekstrartekjur. Aðrar rekstrartekjur ná meðal annars til tekna af vöxtum og arði, veiðigjalds og annarra eignatekna auk fjölmargra neyslu- og leyfisgjalda sem ekki ber að flokka sem skatttekjur. Aðrir liðir en vextir, arður og veiðigjald þarfnast ekki skýringa. Tekjur af arði verða mjög miklar á árinu og kemur þar þrennt til. Arður af eignarhlut ríkissjóðs í viðskiptabönkunum verður 21 mia.kr. í stað 6 mia.kr. í áætlun fjárlaga. Þar af er arður frá Landsbankanum hf. 19,7 mia.kr. Í öðru lagi er arður frá Seðlabankanum vegna rekstrarafkomu ársins 2013 6,5 mia.kr. sem er 4,5 mia.kr. yfir áætlun. Í þriðja lagi er 26 mia.kr. tekjufærsla vegna lækkunar á skuldabréfi sem ríkissjóður gaf út til að styrkja eiginfjárstöðu Seðlabankans vegna taps á veð- og daglánum í kjölfar falls bankakerfsins haustið

2008. Þessi fjárhæð er flokkuð sem arður í tekjuáætluninni. Alls hækka áætlaðar tekjur af arði því um 45,8 mia.kr. Vaxtatekjur eru lækkaðar um 0,9 mia.kr. samtals en að baki því er 2,1 mia.kr. hækkun vaxta af skattskuldum og 3 mia.kr. lækkun vaxtatekna af bankareikningum sem rekja má til samkomulags um fjárhagsleg samskipti ríkissjóðs og Seðlabankans. Það felur meðal annars í sér að minna kemur í hlut ríkissjóðs af ávöxtun gjaldeyrisforða Seðlabankans. Loks er gert ráð fyrir að tekjur af veiðigjaldi lækki um 1,7 mia.kr. frá fyrri áætlun á árinu 2014. Þar kemur einkum tvennt til. Í fyrsta lagi er sá hluti veiðigjaldsins á yfirstandandi fiskveiðiári sem fellur á árið 2014 talinn verða meiri, að hluta vegna tilfærslu milli áranna 2013 og 2014 miðað við fyrri áætlun. Í öðru lagi hafa samþykktar lagabreytingar á sl. vorþingi í för með sér að tekjur af veiðigjaldi minnka. Annars vegar er um að ræða kerfisbreytingu á næsta fiskveiðiári (2014/2015) sem tekur mið af nýrri aðferð við niðurjöfnun veiðigjalda samkvæmt afkomustuðlum og hins vegar sértæka niðurfellingu eða lækkun veiðigjalda í nokkrum tilvikum sem áætlað er að hafi í för með sér að tekjur ársins 2014 lækki um 0,9 mia.kr.

Sala eigna og fjárframlög. Þeir tekjustofnar sem hér falla undir haldast því sem næst óbreyttir frá forsendum fjárlaga 2014. Sjá má áætlaðar tekjur af þessum og öðrum liðum tekjuáætlunar í yfirlitstöflu á bls. 202.

2.4 Tekjuáætlun fjárlagafrumvarps 2015
Helstu niðurstöður. Samhliða gerð tekjuáætlunar fyrir árið 2015 er tekjuáætlun ársins 2014 uppfærð líkt og fjallað er um hér að framan og myndar sú endurskoðun í megindráttum grunn að tekjuáætlun næsta árs. Almennar efnahagsforsendur að baki áætlunum um þróun skattstofna á næsta ári taka mið af þjóðhagsspá Hagstofunnar frá því í júlí sl. Þar er spáð 3,7% vexti einkaneyslu á næsta ári, 4,8% vexti þjóðarútgjalda og 3,4% hagvexti. Talið er að nafnlaun muni hækka um 6,1% og vinnuaflseftirspurn aukast um 1,1%, til viðbótar við þann bata sem hefur orðið á vinnumarkaði síðan á seinni hluta árs 2013. Þá mun kaupmáttur ráðstöfunartekna aukast um 4,0% á ári bæði 2014 og 2015. Horfur eru bjartar um að tekjur heimila og afkoma fyrirtækja muni halda áfram að styrkjast og að vöxtur skattstofna fari saman við þær skattalækkanir sem ráðist hefur verið í undanfarin misseri. Verðbólga mun þó aukast þegar slakinn hverfur úr hagkerfinu og er 3,4% verðbólga á næsta ári byggð inn í tekjuáætlunina.

Margvíslegar skattabreytingar setja jafnframt svip sinn á áætlanir um skatttekjur næsta árs, í þá átt að einfalda skattkerfið, gera það skilvirkara og draga úr skattbyrði. Brottfall auðlegðarskatts vegur þyngst, eða sem nemur 10,5 mia.kr. en ýmsar kerfisbreytingar frá haustþingi 2013 að meðtöldum nýjum áformum sem kynnt eru í fjárlagafrumvarpinu valda einnig alls 3,5 mia.kr. lækkun skatttekna milli áranna 2014 og 2015. Heildaráhrif af skattkerfisbreytingum ríkisstjórnarinnar allt frá haustinu 2013 nema 23,5 mia.kr. til hækkunar á tekjuáætlun ársins 2015 en sé hækkun bankaskatts undanskilin er niðurstaðan sú að skattar lækka um tæpa 15 mia.kr. Ítarlegri grein er gerð fyrir sérstökum aðgerðum á tekjuhlið í köflum 3.3.2 og 3.3.3 í fyrra hefti frumvarpsins en einnig þar sem við á í umfjöllun um einstaka tekjustofna hér fyrir neðan.

Tekjur af arði verða 41,5 mia.kr. lægri árið 2015 en á árinu 2014 sem skýrir nafnlækkun heildartekna milli ára. Er þar bæði um að ræða tilfallandi arð sem flokkast sem óreglulegur liður og óvenjuháar fjárhæðir frá Landsbanka og Seðlabanka sem þó falla innan reglulegra tekna og gera að verkum að tekjur verða óvenjulega miklar á árinu 2014. Þetta þarf að hafa í huga þegar þróunin milli ára er skoðuð.

Þegar allt er meðtalið er niðurstaðan sú að þrátt fyrir góðan vöxt efnahagslífsins dragast heildartekjur ríkissjóðs saman á næsta ári um sem nemur 24,6 mia.kr. eða úr 669,1 mia.kr. í 644,5 mia.kr. Sem hlutfall af landsframleiðslu fara heildartekjurnar úr 35,5% í 31,9%. Leiðréttar fyrir óreglulegum liðum dragast heildartekjurnar saman um tvö prósentustig af landsframleiðslu, úr 33,6% í 31,6%, en í því endurspeglast áhrif skattalækkana, óvenjumiklar tekjur af arði 2014 og mikill nafnvöxtur landsframleiðslu á næsta ári. Skatttekjur munu dragast saman um sem nemur einu prósentustigi af landsframleiðslu, úr 30,0% í 29,0%. Skatttekjur (án óreglulegs liðar) munu einungis aukast um 20,0 mia.kr. milli ára að nafnvirði og verða 585,8 mia.kr.

Sú þróun sem að framan er lýst felur það í sér að framlag tekjuskatta í tekjuöflun ríkissjóðs mun minnka og framlag neysluskatta taka að aukast á ný í samræmi við áherslur ríkisstjórnarinnar. Tekjur af virðisaukaskatti munu aukast úr 8,5% í 8,9% af landsframleiðslu og hlutdeild hans í skatttekjum mun aukast umtalsvert. Samanlagðar tekjur af tryggingagjöldum og öðrum sköttum á launagreiðendur og vinnuafl eru óbreyttar milli ára sem hlutfall af landsframleiðslu en vægi þeirra í heildarsköttum eykst vegna brottfalls auðlegðarskattsins.

2.5 Þróun einstakra tekjustofna 2015
Skattar á tekjur og hagnað. Skattar á tekjur og hagnað nema samtals 201,0          mia.kr. í tekjuáætlun fjárlagafrumvarps fyrir árið 2015 og aukast um 1,7 mia.kr. frá árinu 2014. Tekjuskattur einstaklinga er áætlaður 118,1 mia.kr. á næsta ári og tekur sú áætlun mið af 1,1% aukningu atvinnu og 6,1% hækkun nafnlauna. Gengið er út frá því að lögbundin hækkun tekjumarka á milli skattþrepa með hliðsjón af launavísitölu í árslok 2014 verði 5,2%. Gert er ráð fyrir að persónuafsláttur hækki eins og lög gera ráð fyrir í takt við breytingar á vísitölu neysluverðs frá upphafi til loka árs 2014 sem í júlí var spáð að yrði 2,5%. Ekki er gert ráð fyrir breytingum á skatthlutföllum tekjuskatts. Aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að lækka húsnæðisskuldir, sem voru lögfestar sl. vor, munu hafa sérstök áhrif á álagningu og innheimtu tekjuskatts á árinu 2015, bæði vegna séreignarsparnaðarleiðarinnar og sérstaks persónuafsláttar til þeirra rétthafa höfuðstólslækkunar sem ekki skulda lengur í íbúðarhúsnæði. Áætlað er að þetta tvennt muni skerða tekjur af tekjuskatti einstaklinga um 3,2 mia.kr. á árinu 2015. Þá mun sérstök heimild til úttektar á séreignarsparnaði renna út í árslok 2014 og er ekki gert ráð fyrir framlengingu hennar. Úttekt séreignarsparnaðar mun þó í einhverjum tilvikum ná yfir á árið 2015 en sú fjárhæð verður óveruleg í samanburði við tölurnar 2014. Þannig er gert ráð fyrir að viðbótartekjuskattur vegna úttekta verði einungis rúmlega 100 m.kr. á árinu 2015 samanborið við 3,6 mia.kr. árið 2014. Þá er áætlunin lækkuð um 1 mia.kr. eða sem nemur ráðgerðri mótvægisaðgerð vegna kerfisbreytinga á virðisaukaskatti og vörugjöldum. Að öllu samanlögðu er búist við að tekjur af tekjuskatti einstaklinga muni aðeins aukast um tæpa 3 mia.kr. milli ára og dragast saman sem hlutfall af landsframleiðslu úr 6,1% í 5,8%.

Áætlað er að tekjuskattur lögaðila nemi 49,3 mia.kr. á næsta ári sem er 2,3 mia.kr. aukning á milli áranna 2014 og 2015. Sérstakur fjársýsluskattur, sem lagður er á tekjuskattsstofn fjármálafyrirtækja umfram 1 mia.kr., flokkast með tekjuskatti lögaðila og eru áætlaðar tekjur af honum 2 mia.kr. á árinu 2015. Séreignarsparnaðarleiðin til að lækka húsnæðisskuldir heimila mun leiða til aukins mótframlags launagreiðenda í séreignarsparnað og hafa neikvæð áhrif á tekjur af tekjuskatti lögaðila sem gætu numið 0,3 mia.kr. Áætlun um tekjuskatt lögaðila verður að venju endurskoðuð í nóvember nk. þegar álagning opinberra gjalda á lögaðila vegna rekstrarársins 2013 liggur fyrir.

Gert er ráð fyrir að tekjur af fjármagnstekjuskatti, sem eru bæði af fjármagnstekjum ársins 2014 og 2015, dragist saman um 1,5 mia.kr. á milli ára og nemi 21,5 mia.kr árið 2015. Sú lækkun skýrist fyrst og fremst af óvenjumiklum tekjum af söluhagnaði hlutabréfa sem myndaðist á árinu 2013 og kemur fram í álagningu og innheimtu fjármagnstekjuskatts á árinu 2014. Ekki er talið líklegt að jafnháum fjárhæðum verði til að dreifa á þessu ári sem endurspeglast í lækkun fjármagnstekjuskatts á árinu 2015. Þá mun hækkun frítekjumarks vaxtatekna hjá einstaklingum úr 100.000 kr. í 125.000 kr., sem var lögfest á haustþingi 2013, leiða til lækkunar tekna á næsta ári um 0,2 mia.kr., lauslega áætlað.

Tryggingagjald. Gjaldhlutfall tryggingagjalds mun lækka úr 7,59% í 7,49% í ársbyrjun 2015 í samræmi við þær breytingar sem lögfestar voru á sl. haustþingi. Almennt tryggingagjald verður óbreytt 6,04% en atvinnutryggingagjald mun lækka úr 1,45% í 1,35%. Sú breyting verður á ráðstöfun tryggingagjalds að hluti lífeyrissjóða vegna jöfnunar örorkubyrði mun lækka úr 0,325% í 0,26% og hluti lífeyris- og slysatrygginga aukast jafnmikið. Séreignarsparnaðarleiðin til að lækka húsnæðisskuldir heimila mun hafa í för með sér eilitla hækkun tryggingagjaldsstofns vegna mótframlags launagreiðenda og gætu auknar tekjur vegna þess numið 0,2 mia.kr. Gert er ráð fyrir að stofn tryggingagjalds vaxi um 7,5% á milli ára og nemi 1.090 mia.kr. á árinu 2015. Miðað við þessar forsendur er áætlað að gjaldið skili 78,2 mia.kr. árið 2015 sem er aukning um 5,1 mia.kr. frá áætlun yfirstandandi árs.

Skattar á laun og vinnuafl. Fjársýsluskattur á laun mun, ef áætlanir ganga eftir, skila ríkissjóði 3 mia.kr. á næsta ári og ábyrgðargjald vegna launa 0,5 mia.kr. Hluti lífeyrissjóða í tryggingagjaldi vegna jöfnunar örorkubyrði telst einnig til þessa flokks og mun sá liður lækka frá fyrra ári og nema 2,6 mia.kr., sbr. umfjöllun um tryggingagjald hér fyrir framan. Samanlagt eru áætlaðar tekjur af þessum flokki skatta 6,2 mia.kr. fyrir komandi ár og er það lækkun um 0,2 mia.kr. frá árinu 2014.

Eignarskattar. Hlutur eignarskatta í skatttekjum dregst saman á næsta ári vegna brottfalls auðlegðarskatts en tekjur af honum eru áætlaðar 10,5 mia.kr. á þessu ári. Áætlað er að tekjur af stimpilgjaldi verði 4,4 mia.kr. og af erfðafjárskatti 2,7 mia.kr. á árinu 2015 eða lítillega hærri en nú í ár. Aðrar tegundir eignarskatta, sem allar eru markaðar tilteknum útgjaldaliðum, nema alls 0,7 mia.kr. í tekjuáætlun næsta árs.

Skattar á vöru og þjónustu. Skattar á vöru og þjónustu eru áætlaðir 258,0 mia.kr. á næsta ári og felur það í sér 5,5% raunaukningu í þessum skattflokki. Honum tilheyra virðisaukaskattur, almenn og sértæk vörugjöld og ýmsir aðrir óbeinir skattar sem sjá má í nánari sundurliðun í meðfylgjandi töflu. Spáin fyrir árið 2015 er byggð á þjóðhagsforsendum um þróun ráðstöfunartekna, einkaneyslu, innflutnings, verðlags og fleiri hagstærða sem hafa áhrif á almenna eftirspurn og nánar hefur verið fjallað um hér að framan.

Í tekjuáætluninni er gert ráð fyrir því að um næstu áramót taki gildi þríþætt kerfisbreyting á virðisaukaskatti sem verði fyrsti áfangi í frekari breytingum á þessum mikilvæga tekjustofni ríkissjóðs. Í fyrsta lagi að almennt þrep virðisaukaskatts lækki úr 25,5% í 24,5%. Í öðru lagi að neðra þrepið hækki úr 7% í 11%. Miðað er við að þessar tvær breytingar taki gildi í ársbyrjun 2015. Í þriðja lagi er gert ráð fyrir að 1. apríl 2015 verði tiltekin starfsemi í ferðaþjónustu, sem hefur einkenni afþreyingar en hefur verið undanþegin virðisaukaskatti, gerð skattskyld í neðra þrepi. Dæmi um slíka starfsemi eru hvalaskoðunarferðir, hestaleiga, flúðasiglingar og útsýnisflug. Samhliða þessari kerfisbreytingu á virðisaukaskatti er gert ráð fyrir að almennt vörugjald verði fellt niður í tveimur áföngum og komi sá fyrri til framkvæmda í ársbyrjun 2015 þegar vörugjald er afnumið af öðrum vörum en sykruðum matvælum. Má þar nefna ýmis heimilistæki og byggingavörur. Rétt er að taka fram að hugtakið almenn vörugjöld nær ekki yfir svokölluð sértæk vörugjöld sem lögð eru á vörur með neikvæð ytri áhrif, þ.e. ökutæki, bensín og dísilolíu, áfengi og tóbak. Þriðji hluti kerfisbreytingarinnar er mótvægisaðgerð sem felur í sér 1 mia.kr. lækkun á tekjuskatti einstaklinga.

Áætlun um virðisaukaskatt tekur mið af þróttmiklum vexti einkaneyslu og annarrar innlendrar eftirspurnar í þjóðhagsspá ársins 2015. Kerfisbreytingin, sem að framan er nefnd, mun leiða til um 4 mia.kr. viðbótartekna af virðisaukaskatti. Nokkrar aðrar breytingar á virðisaukaskattskerfinu munu hafa auknar tekjur í för með sér þótt ekki sé rétt að líta á þær sem eiginlegar tekjuaðgerðir. Endurgreiðsluheimildir vegna húsnæðis munu þrengjast og í tilviki íbúðarhúsnæðis munu þær lækka úr 100% í 60% þegar bráðabirgðaákvæði þar um rennur sitt skeið og endurgreiðsla vegna kaupa eða leigu á hópferðabílum samkvæmt bráðabirgðaákvæði fellur brott af sömu sökum. Þá er gert ráð fyrir að lágmarksfjárhæð við endurgreiðslu til erlendra ferðamanna verði hækkuð með breytingu á reglugerð. Í dag er fjárhæðin 4.000 kr. og hefur haldist óbreytt frá árinu 1997. Þegar allt er lagt saman er tekjuauki vegna þessara breytinga á endurgreiðslum áætlaður um 2,5 mia.kr. Gert er ráð fyrir að virðisaukaskattur skili í heild tekjum að fjárhæð 180 mia.kr sem er 19 mia.kr. aukning á milli ára. Að raungildi vaxa tekjur af virðisaukaskatti um 8% miðað við framangreint og vægi þeirra í heildartekjuöfluninni vex umtalsvert. Fjallað er nánar um kerfisbreytingu á virðisaukaskatti og vörugjöldum í kafla 3.3. í fyrra hefti frumvarpsins.

Vegna kerfisbreytingarinnar munu aðeins standa eftir almenn vörugjöld á mat- og drykkjarvöru sem inniheldur sykur eða sætuefni. Niðurfelling þeirra af öðrum vörum mun leiða til 3,5 mia.kr. tekjutaps. Almennu vörugjöldin munu því aðeins skila 2,8 mia.kr. tekjum eða 0,5% af öllum skatttekjum ríkissjóðs í stað 1,0% árið 2014.

Krónutölugjöldin svokölluðu, þ.e. þau vörugjöld sem eru föst krónutala á magneiningu, teljast til skatta á vörur og þjónustu og er gert ráð fyrir almennri verðlagshækkun þeirra um 2,5% í byrjun árs 2015 og er þá miðað við hækkun verðlags yfir árið 2014. Hér er um að ræða almennt vörugjald á bensín, sérstakt vörugjald á bensín, kolefnisgjald, olíugjald, sérstakan skatt á raforku, áfengisgjald, tóbaksgjald, bifreiðagjald og kílómetragjald.

Vörugjöld af ökutækjum eru talin munu skila allt að 5,8 mia.kr. tekjum á næsta ári og byggist sú áætlun á þeirri forsendu að fluttar verði inn um 11 þús. bifreiðar á árinu. Bifreiðagjald mun með áætlaðri fjölgun bifreiða skila ríkissjóði 0,3 mia.kr. meiri tekjum en 2014 og kílómetragjald 50 m.kr. viðbótartekjum miðað við um 3% meiri akstur gjaldskyldra bifreiða. Þessi gjöld verða einnig hækkuð í takt við verðlag. Vörugjöld á bensín og dísilolíu munu skila alls 1,0 mia.kr. meiri tekjum á næsta ári en árið 2014 en gert er ráð fyrir að sala bensíns aukist um 1,5% og olíu um 3,6% auk almennrar verðlagsuppfærslu gjaldanna samkvæmt forsendum frumvarpsins. Kolefnisgjald og orkuskattar á rafmagn og heitt vatn, sem teknir voru upp í ársbyrjun 2010, eru taldir munu skila samtals 6,0 mia.kr. tekjum.

Áætlað er að sala allra flokka áfengis aukist um 4% árið 2015 sem skilar sér í 0,8 mia.kr. auknum tekjum af áfengisgjaldi á milli ára að teknu tilliti til verðlagsuppfærslu gjaldsins. Þá er gert ráð fyrir tæplega 3% aukningu á sölu tóbaks. Að teknu tilliti til verðlagsuppfærslu er áætlað að tekjur af tóbaksgjaldi hækki um 0,2 mia.kr. á milli ára.

Aðrir skattar. Hér teljast m.a. markaðsgjald, gjald til umboðsmanns skuldara og sérstakt gjald á viðskiptabankastarfsemi, gjarnan nefnt bankaskattur, auk sekta á skatttekjur. Tekjur af bankaskatti eru áætlaðar áþekkar bæði árin, 2014 og 2015, eða nálægt 39 mia.kr. hvort ár. Gjald á lánastofnanir til umboðsmanns skuldara mun hins vegar lækka um 359 m.kr. í takt við minnkandi umsvif embættisins. Alls er áætlað að tekjur af þessum sköttum verði 41,0 mia.kr. árið 2015 eða svipaðar og á árinu 2014.

Aðrar rekstrartekjur. Áætlað er að aðrar rekstrartekjur ríkissjóðs nemi alls 50,5 mia.kr. á árinu 2015 sem er 41,4 mia.kr. lækkun á milli ára. Hér undir flokkast arðgreiðslur, sem eru áætlaðar 15,4 mia.kr., að mestu leyti vegna eignarhlutar í Landsbanka Íslands og Seðlabanka Íslands. Gert er ráð fyrir að vaxtatekjur ríkissjóðs á árinu 2015 nemi 18,2 mia.kr. og aukist um 0,1 mia.kr. frá endurmetnum tekjum ársins 2014. Tekjur af veittum lánum og bankainnstæðum aukast en á móti er gert ráð fyrir að vaxtatekjur af skattskuldum minnki. Þá er veiðigjald af veiðiheimildum flokkað sem leigutekjur eins og venja hefur verið og fellur því í flokk annarra rekstrartekna samkvæmt flokkunarkerfi fjárlaga. Tekjur af veiðigjaldi eru áætlaðar 8,1 mia.kr. á rekstrargrunni á árinu 2015 sem er 0,2 mia.kr. lækkun frá fyrra ári. Lækkunin skýrist af breytingu á lögum um veiðigjald sem var afgreidd sl. vor og felur í sér kerfisbreytingu að því leyti að gjaldstofninn breytist og miðað verður við afkomustuðla einstakra nytjastofna í stað afkomu atvinnugreinarinnar. Fjárhæð almenns og sérstaks veiðigjalds verður þannig ákvörðuð fyrir hvern nytjastofn. Skattleysismörk verða 250 þús.kr. fyrir hvern gjaldanda og sérstök ívilnun verður vegna vaxtagjalda af skuldum. Ýmis önnur neyslu- og leyfisgjöld, sem ekki teljast til skatta, eru talin munu aukast um 0,1 mia.kr. á næsta ári.

Sala eigna. Gert er ráð fyrir að tekjur af sölu fastafjármuna og réttinda nemi 0,8 mia.kr. á næsta ári sem er 0,4 mia.kr. lægri fjárhæð en á þessu ári.

Fyrir lok ársins 2015 er ráðgert að selja allt að 15% eignarhlut í Landsbankanum og ráðstafa andvirðinu til lækkunar á skuldum í efnahagsreikningi ríkissjóðs. Óvarlegt er talið á þessu stigi að gera ráð fyrir því að söluhagnaður, þ.e. söluandvirði umfram bókfærða eign, muni færast til tekna í rekstrarreikningi heldur að söluandvirðið færist gegnum sjóðstreymi.

Fjárframlög. Gert er ráð fyrir að tekjuliðurinn fjárframlög dragist lítillega saman í krónum talið frá árinu 2014 og nemi 2,1 mia.kr.